Bundyra: Islandia – kraina czystą i tanią energią płynąca

Obszarami, które odgrywają znaczącą rolę w tamtejszym systemie gospodarczym to rybołówstwo, turystyka oraz energochłonny przemysł. W eksporcie kraju w roku 2020 dominowały produkty morskie, w tym świeże ryby czy mrożone filety (41%), a także aluminium i wyroby z surowca (35%). Bogata hydrologia oraz położenie geologiczne sprawiają, że w kraju lodu w niemalże w 100% do produkcji energii wykorzystywane są odnawialne źródła energii.

Mix energetyczny Islandii jest zdominowany przez odnawialne źródła energii. W roku 2019 energia wodna składała się na ponad połowę (54,63%) skonsumowanej energii. Udział pozostałych odnawialnych źródeł energii (w tym energia wytwarzana ze źródeł geotermalnych, biomasy lub innych) stanowił 24,43%, natomiast udział energii wiatrowej wyniósł 0,03%. Z paliw kopanych pochodziło 20,59% użytkowanej energii, w przypadku Polski wskaźnik ten wyniósł aż 93,26%, natomiast średnia dla Europy równa była 73,61%, a dla świata – 84,32%. Tym samym udział źródeł niskoemisyjnych (źródeł odnawialnych i elektrowni jądrowych) na Islandii wynoszący 79,08% w 2019 był globalnie największy.

Największy udział spośród odnawialnych źródeł energii w kraju ma woda. Obecność lodowców na wyspie, duża ilość opadów, występowanie wielu jezior i rzek, a także wodospadów sprzyjają rozwojowi hydroelektrowni. Pierwszą elektrownię wodną wybudowano na wyspie już w 1904 roku w Hafnarfjörđur. Kolejnym źródłem czystej energii jest energia geotermalna. Używana jest do ogrzewania domów (ponad 85% domostw wykorzystuje ten sposób), wytwarzania prądu, ogrzewania basenów, czy w rybołówstwie. Pierwsza elektrownia geotermalna powstała w 1969 roku w Bjarnarflag.

Islandia cechuje się także najwyższą konsumpcją energii per capita na świecie. W 2019 roku poziom zużycia w kraju wyniósł prawie 180 000 kWh energii na jednego mieszkańca. Dla porównania średnia dla świata wyniosła 21 027 kWh (11,7% zużycia energii per capita na Islandii), a dla Europy 31 160 kWh (17,3% zużycia energii per capita na Islandii). Powyższy stan może być tłumaczony jako skutek kilku aspektów. Pierwszym z nich jest niska cena energii elektrycznej, dzięki powszechnemu stosowaniu odnawialnych źródeł energii w miksie energetycznym. Ponadto, na wyspie silnie rozwinięty jest przemysł energochłonny, między innymi produkcja aluminium czy krzemu stosowanego w metalurgii. Warto wziąć pod uwagę fakt, że w miesiącach zimowych, kiedy dzień trwa zaledwie kilka godzin, odnotowywane jest zwiększone zapotrzebowanie na energię elektryczną w ciągu doby. Ponadto w ostatnim czasie w nordyckim kraju rozpowszechniła się praktyka wydobywania kryptowalut. Przyczyniły się do tego niska cena energii oraz zimny klimat, który jest odpowiedni dla pracy maszyn, dzięki czemu firmy mogą oszczędzać na systemach chłodzących, a także odpowiednia infrastruktura w postaci sieci światłowodowych. W tym procesie w roku 2018 zużyto więcej energii, niż przeznaczono na zaopatrzenie gospodarstw domowych w energię elektryczną.

Do osiągnięć Islandii w sferze energetyki w znacznym stopniu przyczyniły się władze kraju. Rząd dzięki dotacjom w ostatnich dekadach wspierał rozbudowę istniejących oraz tworzenie nowych geotermalnych systemów grzewczych, a także wspomagał rozwój badań naukowych związanych z poszukiwaniem nieodkrytych źródeł. W 2011 roku kraj wprowadził podatek węglowy, mający na celu zmniejszenie emisji dwutlenku węgla. Aktualnie wynosi on 34,83 USD za tonę CO2. Kraj ma również wysoko rozwiniętą infrastrukturę badawczo-rozwojową oraz jest inicjatorem innowacji w dziedzinie energetyki. Islandzka firma Crabfix opracowała rozwiązanie umożliwiające magazynowanie wychwytywanego w powietrzu dwutlenku węgla głęboko pod ziemią – w skałach, gdzie związek ulega mineralizacji. Projekt pozwala zneutralizować 4 000 ton CO2 rocznie, a wielu entuzjastów widzi w nim szansę na walkę z niekorzystnymi zmianami klimatycznymi.

Wyzwania dla Islandii leżą w obszarach transportu wodnego i morskiego oraz rybołówstwa, na które przypada największy udział zużycia paliw kopalnych. Do tej pory rząd wprowadził zachęty podatkowe, których celem miało być przekonanie obywateli do zakupu pojazdów wykorzystujących energię odnawialną, a więc energię elektryczną, wodór czy biopaliwa. W 2011 roku zniesiono obowiązek płacenia cła za importowane samochody elektryczne i hybrydowe. Co więcej, samochody elektryczne są zwolnione z podatku VAT do określonej kwoty. Przy pomocy Islandzkiego Funduszu Energetycznego władze zainstalowały sieć stacji ładujących dla samochodów elektrycznych. W roku 2018 zastosowano rozwiązanie w prawie budowlanym zapewniające instalację urządzeń ładujących dla samochodów elektrycznych w nowo powstałych budynkach oraz przy renowacjach lokali użytkowych. Przemyślana polityka rządu spowodowało wzrost zainteresowania autami o alternatywnych źródłach zasilania. W 2017 roku około 13% zarejestrowanych aut było elektrycznych, natomiast w 2020 roku 45% sprzedanych nowych samochodów osobowych stanowiły auta elektryczne. Celem rządzących było także wyrównanie cen energii dla wszystkich obywateli. Osoby zamieszkujące tereny, na których brak jest dostępu do energii geotermalnej, a także mieszkające na słabiej zaludnionych obszarach zmuszeni byli ponosić wyższe koszty związane z użytkowaniem energii. Dzięki dotacjom publicznym, a także badaniom nad eksploatacją nowych źródeł udało się ten problem częściowo zniwelować.

Islandia prowadzi działania propagujące czystą energię również na arenie międzynarodowej. Pomoc udzielana jest krajom słabiej rozwiniętym gospodarczo poprzez wspieranie akcji Banku Światowego - Program Wsparcia Zarządzania Sektorem Energetycznym (ESMAP). W ramach współpracy Islandia udziela technicznej wiedzy przy organizowanych przez Bank Światowy nowych inwestycjach geotermalnych oraz związanych z hydroenergetyką. Wyspiarski kraj wspomagał także międzynarodową organizację Sustainable Energy for All (SEforALL) oraz International Renewable Energy Agency (IRENA).

Ewidentnie Islandia jest krajem wysoko rozwiniętym, który nadąża za wyzwaniami współczesnej cywilizacji. Mimo surowych warunków klimatycznych i niewielkiej liczby ludności, kraj w doskonały sposób eksploatował dostępne zasoby i przemienił je w swój atut. Dzięki mądremu planowaniu i otwartości na innowacje Islandia wykorzystała własny potencjał gospodarczy, co dla innych państw powinno być przykładem do naśladowania.